Oorlog in Oekraïne: stevige mobilisatie om humanitaire noden op te vangen

Mensen van Caritas staan klaar om te luisteren, raad te geven en te oriënteren. - © Elisabeth Sellmeier / Caritas Wenen

22/02/2024

De humanitaire impact van de oorlog in Oekraïne is ongezien. Miljoenen mensen sloegen op de vlucht. De menselijke en materiële schade is erg aanzienlijk. Heel wat ontheemden en vluchtelingen kampen met trauma’s. Sébastien Dechamps, coördinator noodhulp bij Caritas International, legt uit wat het Caritasnetwerk allemaal doet om het menselijke leed te verlichten.

Ook kinderen zijn het slachtoffer van de oorlog in Oekraïne. Medewerkers van Caritas zijn er ook voor hen. - © Elisabeth Sellmeier / Caritas Wenen

Het Caritasnetwerk heeft in Oekraïne twee aangesloten organisaties, Caritas Spes en Caritas Oekraïne¹.

“Caritas Spes en haar partners zijn nu actief in 23 regio’s in Oekraïne”, legt Sébastien Dechamps uit. “De organisatie beschikt over 54 centra die hulpverlening organiseren. Op 8 december 2023 opende Caritas Spes in het dorp Zarichany een uniek centrum dat toegankelijk is voor rolstoelgebruikers en andere mensen met een beperking.”

De humanitaire projecten van Caritas Spes bereikten sinds het begin van 2023 meer dan 362.000 personen. Als we rekenen sinds de start van de oorlog op 24 februari 2022, stijgt het aantal bereikte mensen tot circa 1,1 miljoen. Eind 2023 lanceerde Caritas Spes een programma om woningen te renoveren.

“Zusterorganisatie Caritas Oekraïne werkt via 46 centra en beschikt over meer dan 6.500 personeelsleden en vrijwillig(st)ers”, vertelt Sebastien. “Caritas Oekraïne verstrekte 1,37 miljoen ‘humanitaire diensten’ in 2023. Voor de hele periode sinds de start van de oorlog loopt het aantal verstrekte diensten op tot 5,17 miljoen. De cijfers stemmen overeen met circa 823.000 ‘unieke begunstigden’ in het voorbije jaar en 3,1 miljoen personen sinds 24 februari 2022.”

Alle cijfers geven over de hulpverlening van Caritas Spes en Caritas Oekraïne zou ons te ver leiden. Maar we geven toch graag een reeks voorbeelden van al het werk dat werd verzet:

Caritas Spes – sinds begin 2023:

Veilige huisvesting voor 1.287 personen
Warme dekens, lakens, fornuizen, verwarmingstoestellen en andere goederen, nuttig in winterse omstandigheden, voor 16.407 personen
‘Kits’ met voedsel voor bijna 168.000 personen
Psychosociale ondersteuning voor 2.530 personen
Telefonische consultaties en informatie voor meer dan 23.000 personen
‘Kits’ met hygiënische artikelen voor bijna 79.000 personen
Proper drinkwater (bijna 152.000 liter + 30.000 liter extra voor personen die werden getroffen door de ontploffing van de dam in Kakhovka)
Medische bijstand en medische diagnoses voor bijna 11.400 personen
Financiële bijstand (cash) voor meer dan 8.000 personen

Caritas Oekraïne – sinds begin 2023:

Verwarmingsmateriaal voor bijna 13.500 personen
Proper drinkwater in flessen voor meer dan 36.000 personen
‘Kits’ met hygiënische artikelen voor bijna 177.000 personen
Diensten op het gebied van huisvesting voor meer dan 76.000 personen
25 collectieve centra voor ontheemden werden heropgebouwd, hersteld, uitgerust
Gestandaardiseerde ‘kits’ met voedsel voor één maand voor ruim 169.000 personen
Meer dan 33.000 diensten op het gebied van psychosociale ondersteuning
Financiële bijstand (cash) voor meer dan 79.000 personen

Sébastien, hoe zou je de humanitaire impact van de oorlog omschrijven, in Oekraïne en de buurlanden?

Sébastien: Het grote verschil tussen Oekraïne en de buurlanden is natuurlijk dat de Oekraïeners worden geteisterd door dagelijkse bombardementen, die soms massaal en erg vernietigend zijn. Die bombardementen treffen vooral het oosten en het zuiden van het land. Ze verwoesten infrastructuur en communicatiekanalen, snijden gemeenschappen af van de wereld, leiden tot tekorten aan eten, energie, verwarming en basisartikelen. Ze ondermijnen de gezondheidszorg. En ze maken duizenden doden en gewonden.

Zowel in Oekraïne als in de buurlanden waren er grote volksverplaatsingen. Miljoenen mensen moesten hun huizen verlaten. Ze trokken naar andere plaatsen in Oekraïne of staken de grens over naar één van de veilige buurlanden. Al in de eerste weken van de oorlog in Oekraïne sloegen velen op de vlucht. De overgrote meerderheid van de vluchtelingen bestond uit vrouwen en kinderen. Twee jaar later zijn er nog altijd volksverplaatsingen. Dat is ook logisch: enerzijds omdat de gevechten en bombardementen voortduren, anderzijds omdat sommige zones weer ‘veilig’ worden verklaard zodat de inwoners kunnen terugkeren. Maar de onzekerheid blijft bestaan en het conflict duurt voort; er wordt dan ook veel heen en weer gereisd.

Naast de vreselijke materiële gevolgen van de oorlog is er ook de zware menselijke impact: families raken verscheurd, vaders of echtgenoten sneuvelen, raken gewond of zijn maandenlang afwezig, kinderen lopen ernstige trauma’s op. En de oorlog veroorzaakt haatgevoelens en rancunes. Het zal generaties vergen om dat allemaal te laten slijten.

Aandacht voor de kwetsbare mens is erg belangrijk voor het werk van Caritas - © Elisabeth Sellmeier / Caritas Wenen

Hoe reageerde het Caritasnetwerk toen Russische troepen Oekraïne binnenvielen?

Sébastien: Al in de eerste uren en dagen was het voor ons de prioriteit om de vele duizenden ontheemden in Oekraïne en vluchtelingen in buurlanden bij te staan. De onmiddellijke hulp nam diverse vormen aan: voedsel, drinkwater, eerste zorgen, warme kleren, onderkomens. En mensen van Caritas stonden ook klaar om te luisteren, raad te geven en te oriënteren.

De teams van Caritas in Oekraïne en de buurlanden hadden al een zekere ervaring als gevolg van de vroegere gevechten in Donbas en de inval op de Krim. Maar die ervaring was niet overal even groot. Noden op zo’n grote schaal, dat was nieuw. Het was dan ook nodig om de organisatie te versterken en vlug extra medewerk(st)ers en vrijwillig(st)ers te vinden en op te leiden. Vele tonnen hulpgoederen moesten worden ontvangen en verwerkt. De logistieke uitdaging was ongezien.

Zijn de noden eigenlijk veranderd?

Sébastien: Toch wel. We zagen een hele evolutie. In de eerste maanden van de oorlog was het belangrijk om de eerste materiële noden te bevredigen. Nadien kwam er meer aandacht voor ondersteuning bij eerste bijstand aan en begeleiding van ontheemden, gesprekken met mensen die trauma’s hadden opgelopen. De noden zijn ook seizoensgebonden. In de winter is het nog lastiger voor de ontheemden. Soms is er geen stroom of verwarming.

Tot slot. Kan je meer vertellen over de rol van Caritas International?

Sébastien: Vanuit België geven we financiële steun aan Caritas Oekraïne en Caritasorganisaties in diverse buurlanden. We hebben nu ook een erg nauwe samenwerking met Caritas Slovakije, dat moest wennen aan een grote humanitaire uitdaging. Op basis van de lokale knowhow in Slovakije en de specifieke vaardigheden van heel wat vluchtelingen werd in Slovakije een programma voor psychosociale ondersteuning uitgewerkt. Hierbij mikken we op vluchtelingen die trauma’s hebben of zich maar moeizaam kunnen integreren. Het programma ging van start in het oosten van Slovakije en werd daarna uitgebreid naar de zones rond Oezjhorod, Moekasjevo en Charkiv in Oekraïne zelf.

In België moesten we ook in actie schieten, ons aanpassen, een hele logistiek op poten zetten. Hier creëerden we een InfoPunt Oekraïne om te antwoorden op de vele vragen van vluchtelingen en de mensen die hen opvingen. De vluchtelingen kregen hier tijdelijke bescherming op basis van een beslissing van de EU.

Om historische redenen zijn er twee Caritasorganisaties in Oekraïne, Caritas Spes en Caritas Oekraïne. Caritas Spes is verbonden met de rooms-katholieke Kerk. Caritas Oekraïne is verbonden met de Grieks-katholieke Kerk. De twee organisaties zijn complementair en stemmen onderling af. Beide organisaties krijgen steun van Caritas International (België).