De klimaatverandering treft ons vroeg of laat allemaal. Maar vandaag is ze al bikkelharde realiteit voor de allerarmste mensen in de wereld, nota bene zij die het minst hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis. Landen als Ethiopië, Mozambique, Bangladesh, Burundi en Niger bijvoorbeeld, hebben te kampen met lange droogteperiodes en heel onregelmatige regenbuien. Voor de mensen die er wonen, is het van levensbelang om zich aan te passen aan het veranderde klimaat. Want alleen zo kunnen deze mensen in hun geboortestreek blijven wonen, hun land blijven bewerken en hun kroost zien opgroeien.
HONGER, MIGRATIE EN CONFLICTEN
De klimaatverandering heeft een enorme en directe impact op het leven van de bevolking. Boeren hebben het moeilijk om voedsel te verbouwen, herders om vee te fokken. Daardoor stijgen de voedselprijzen, en kunnen mensen zich moeilijker voedsel veroorloven. Ze lijden honger. Extreme weersomstandigheden, zoals droogte of tropische stormen, jagen de bevolking uit hun huizen. Mensen migreren naar andere oorden in de hoop dat ze daar veiliger zijn. De klimaatverandering zorgt er ook voor dat basismiddelen zoals voedsel, water en veilige huisvesting schaarser worden. Vaak leidt dat tot conflicten tussen mensen.
AFRIKA: LANGE DROOGTES EN ONREGELMATIGE NEERSLAG
Op het Afrikaanse continent vormen de gevolgen van de klimaatcrisis een bedreiging voor de gezondheid en veiligheid van de bevolking, voor de voedsel- en waterzekerheid en de sociaaleconomische ontwikkeling.[1] De regen, die ooit zo voorspelbaar was, valt nu op heel onregelmatige momenten. De droogte houdt langer aan dan normaal. In de regio’s waar de klimaatopwarming zich vandaag al laat gelden, heeft de bevolking het steeds moeilijker om te overleven.
>> LEES OOK : Het belang van drinkbaar water wereldwijd
NIGER EN AGRO-ECOLOGIE
In de Tahoua-regio in Niger bijvoorbeeld, in de Sahel, neemt de dorre woestijn beetje bij beetje de vruchtbare grond in. Verwoestijning, heet dat fenomeen. De boerenfamilies die generaties lang graangewassen hebben geteeld, kunnen van de oogst niet meer leven. Want graan heeft een regelmatig regenseizoen nodig en kan dus alleen in het regenseizoen worden geteeld. Willen de Nigerese boeren overleven, dan moeten ze zich aanpassen aan het veranderende klimaat. En niet langer alleen graan telen maar ook groenten, bijvoorbeeld. Groenten kun je ook op een ander moment telen, omdat je ze zelf water geeft, bijvoorbeeld via irrigatie, en dus niet afhankelijk bent van de regen.
Caritas International en de plaatselijke Caritas-partner begeleiden de Nigerese boeren en leert hen agro-ecologische technieken aan. “Agro-ecologie combineert efficiënte, traditionele landbouwtechnieken die geen nadelige gevolgen hebben voor de natuur, met moderne en duurzame methodes”, legt Guillaume Schneider, verantwoordelijk voor de projecten van Caritas International in Niger, uit. Met andere woorden: bij agro-ecologie gebruik je zoveel mogelijk de natuur zelf en zo weinig mogelijk ‘oplossingen van buitenaf’. Dus geen kunstmest of pesticiden bijvoorbeeld, maar natuurlijke alternatieven. Ook efficiënt water- en energiegebruik, en beplantingen tegen erosie vallen onder de agro-ecologische aanpak.
>> LEES OOK : Agro-ecologie als antwoord op klimaatverandering
Een agro-ecologieproject in de Zinderregio in Niger. Aan landbouw doen met de hulp van de natuur maakt de boeren weerbaarder in de klimaatcrisis. © Isabel Corthier / Caritas International
BURUNDI: WERKEN AAN EEN BETER ECO-SYSTEEM
Ook Burundi, in Centraal-Afrika, lijdt onder de gevolgen van de klimaatcrisis. Periodes van extreme droogte worden er afgewisseld met periodes van hevige regens. Die doen rivieren en meren buiten hun oevers treden, spoelen gewassen en soms hele stukken landbouwgrond weg, vernielen wegen, bruggen en infrastructuur. De Burundezen leven van de landbouw. Maar ze hebben het steeds moeilijker om te leven van wat het ecosysteem hen biedt. Samen met het lokale Caritas-team en Caritas International steekt de Burundese bevolking de handen uit de mouwen om dat kostbare ecosysteem beter te maken en het hoofd te bieden aan de risico’s van de klimaatcrisis. Ze leggen bijvoorbeeld terrassen aan tegen erosie en starten een plantenkwekerij op om de gronden opnieuw te bebossen.
>> LEES OOK: De boerenbevolking in Burundi en de klimaatopwarming
Boer Louis uit Gisuru in Burundi toont zijn aanplantingen die erosie van de bodem tegengaan. © Isabel Corthier / Caritas International
VERWOESTENDE SPRINKHANEN
Bovenop de droogte en de alsmaar oprukkende woestijn, kampt het oosten van Afrika met de grootste sprinkhanenplaag in zeventig jaar. Sprinkhanen zijn meedogenloos. Een flinke zwerm vreet op één dag zoveel oogst op als 2.500 mensen in een heel jaar. Als ze ergens landen laten ze geen sprietje gras over voor de schapen en koeien van de boeren. Bovendien komen ze steeds terug. De vorige zwermen laten miljoenen eitjes achter in de grond waaruit weer nieuwe zwermen sprinkhanen groeien. Boer Amanuel Bure (50) uit Ethiopië is radeloos. “De insecten die uit die eitjes kwamen aten de nieuwe zaden op. Ik ben alles kwijt: mijn hele levensonderhoud”, zegt hij. Ook de sprinkhanenplaag is een rechtstreeks gevolg van de klimaatcrisis.[2] De opwarming van de oceanen, zware tropische stormen in het Midden-Oosten en perioden van intense geconcentreerde regenval in de Hoorn van Afrika creëren ideale leefomstandigheden voor de beestjes.
Een meedogenloze sprinkhaaninvasie in Ethiopië. Een flinke zwerm sprinkhanen vreet zoveel oogst op als 2.500 mensen in een heel jaar. © Caritas
TROPISCHE STORMEN
In het voorjaar van 2019 wisten de kustbewoners van Mozambique niet wat hen overkwam. Windsnelheden van meer dan 180 km/u, golven van 4 à 5 meter hoog. “Muren van water”, beschreef Jan Weuts, toenmalig noodhulpcoördinator bij Caritas International de situatie. Cycloon Idai ging tekeer als een pletwals en vernielde alles op haar pad: gebouwen, wegen, daken, huizen, elektriciteitspalen… Dergelijke rampen komen wel meer voor in het noordelijke halfrond zoals Bangladesh, Haïti, of Indonesië, maar niet in het zuidelijke halfrond. Het was de eerste keer dat Zuidoost-Afrika getroffen werd door een ramp van deze omvang. “Idai is de voorbode van de klimatologische rampen van de toekomst”, zei Jan Weuts.
>> LEES OOK: Cycloon Idai: een nieuw soort ramp?
In veel landen zijn al belangrijke en alarmerende veranderingen waargenomen in het klimaat. “Als we de klimaatcrisis willen aanpakken, dan is daar een radicale en mondiale ommekeer voor nodig”, zegt Bernadette Van Raemdonck, diensthoofd internationale samenwerking. “Bij Caritas International menen we dat het huidige, op economische groei gerichte, ontwikkelingsmodel een negatief effect heeft op ons klimaat waarbij vooral de allerarmsten worden getroffen. Daarom moeten we op zoek naar alternatieve ontwikkelingsmodellen, die gericht zijn op sociale rechtvaardigheid, ecologische duurzaamheid en algemeen welzijn.”
OVERSTROMINGEN
Bangladesh in het zuiden van Azië, is het achtste meest bevolkte land ter wereld, en ook een van de meest kwetsbare voor natuurrampen zoals tropische stormen. In mei 2020 verwoestte storm Amphan honderdduizenden huizen, deed zoetwaterreserves overstromen en beschadigde honderden hectaren bos en landbouwgrond. Deze tropische stormen worden krachtiger en komen steeds vaker voor. De inwoners van Bangladesh krijgen nauwelijks de kans om op adem te komen voor de volgende storm eraan komt.
Begin 2020, toen storm Amphan Bangladesh en India trof, moesten 3,3 miljoen mensen worden geëvacueerd. Door rivier- en kusterosie verliest Bangladesh elk jaar bijna 25.000 hectare land. Natuurlijke kustverdediging en aquatische ecosystemen raken verzwakt.
Het grootste deel van Bangladesh ligt op minder dan 1.200 meter boven zeeniveau, en is dus heel kwetsbaar voor elke zeespiegelstijging vanuit de Golf van Bengalen. Een vierde van de inwoners van Bangladesh woont aan de kusten. Ze lopen allemaal het risico te moeten verhuizen. Een stijging van de zeespiegel houdt ook het gevaar in dat zoet water – dat wordt gebruikt voor drink-, schoonmaak- of landbouwdoeleinden – vermengd geraakt met insijpelend zout water en dus onbruikbaar wordt.
Behalve intensere stormen en een stijgend zeeniveau heeft het land ook te kampen met stijgende temperaturen, waardoor bepaalde gewassen, zoals rijst – een hoofdbestanddeel in de Bengalese keuken – moeilijker groeien.
Mozambique: windsnelheden van meer dan 180 km/u, golven van 4 à 5 meter hoog: cycloon Idai vernielde in 2019 alles op haar pad: gebouwen, wegen, daken, huizen, elektriciteitspalen… © Denis Onyodi
Munshigong, Bangladesh: in mei 2020 verwoestte cycloon Amphan honderdduizenden huizen, deed zoetwaterreserves overstromen en beschadigde honderden hectaren bos en langbouwgrond. © Amit Rudro / CRS – Caritas Bangladesh
RISICO’S BEHEERSEN
Bij het beheersen van de risico’s van rampen die worden veroorzaakt door de opwarming van de aarde, doen Caritas International en haar lokale partners aan ‘community-based disaster risk management’ (CRAG): een aanpak gebaseerd op de traditionele en lokale kennis van de gemeenschap. “Deze aanpak brengt mensen uit dezelfde gemeenschap samen om een specifieke dreiging te analyseren en antwoorden te vinden“, zegt Marisol Martinez, hoofd rampenrisicoreductie bij Caritas International. Het CRAG-proces zal helpen om een band tussen de leden van de gemeenschap te smeden en ze weerbaarder te maken. Het opbouwen van gemeenschapscapaciteit is een van de belangrijkste aspecten van rampenrisicovermindering. Caritas International werkt samen met lokale gemeenschappen om risico’s te begrijpen en erop te anticiperen. “Zo pleiten we voor de invoering van een systeem voor vroegtijdige waarschuwing om de bevolking tijdig te alarmeren wanneer een ramp zich voordoet“, legt Marisol uit. “We ontwikkelen rampenplannen in samenwerking met lokale gemeenschappen om risico’s te voorkomen en effectief te reageren, zodat we beter en veiliger kunnen heropbouwen.“
WAT DOET DE WERELD?
De klimaatverandering is een probleem van wereldformaat. Alleen als we op globaal niveau de handen in elkaar slaan, kunnen we het tij doen keren. Om die reden werd in 2015 het Klimaatakkoord van Parijs gesloten en door meer dan 190 landen ondertekend. Het is een internationale overeenkomst waarmee de wereld de strijd aanbindt met de klimaatverandering. Het doel van het Klimaatakkoord van Parijs is om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Elk land is individueel verantwoordelijk voor hoe het zijn emissies wil verminderen. Elk land draagt ook financieel bij aan de hulp aan landen die het meest kwetsbaar zijn voor de klimaatverandering. “Helaas ligt de top vier van uitstoters van broeikasgassen, de VS, China, India en de Europese Unie, nog niet op schema om de klimaatdoelstellingen voor 2030 te halen. Nochtans dragen deze landen bij aan 55% van de wereldwijde uitstoot”, aldus Tom Devriendt, beleidsmedewerker bij Caritas International.
Vijf jaar eerder, in 2010, werd het Groen Klimaatfonds opgericht tijdens de Klimaatconferentie van de Verenigde Naties. Het fonds helpt ontwikkelingslanden bij aanpassingen aan de klimaatverandering. Sinds februari 2020 is zo’n 10 miljard euro in het fonds gestort door landen over de hele wereld, zoals de VS, Frankrijk, Japan, Indonesië en Vietnam.
De Europese Unie doet ook een duit in het zakje. Ze stelde in 2019 extra Europese klimaatdoelen op. De Green Deal is een akkoord waarbij de EU-landen afspraken dat de EU in 2050 klimaatneutraal moet zijn. In 2021 stemde de EU in om het klimaatdoel voor 2030 te verhogen. In plaats van 40% moet de uitstootvermindering van broeikasgassen in 2030 55% zijn tegenover het niveau van 1990. Hierbij geldt het doel voor de Unie als geheel, waarbij voorlopers kunnen compenseren voor achterblijvers. Ook engageert de EU zich om in 2050 klimaatbestendig te zijn. Dat betekent dat er maatregelen genomen worden om goed te kunnen omgaan met de veranderingen in het klimaat die niet te voorkomen zijn.
In juni 2015 publiceerde paus Franciscus zijn langverwachte encycliek over het milieu, Laudato Si’.[2] Daarin vraagt hij de aandacht van de wereld voor het belang van de zorg voor Gods schepping. Volgens de paus is het onze verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor de aarde, “ons gemeenschappelijke huis” en dat we bij de zorg voor de planeet ook zorgen voor zij die het minst bijdragen aan klimaatverandering. “De opwarming veroorzaakt door de enorme consumptie van sommige rijke landen heeft gevolgen voor de armste gebieden van de wereld, vooral Afrika. Daar is de stijging van de temperatuur, samen met de droogte, verwoestend gebleken voor de landbouw,” aldus de encycliek.
WAT KAN JIJ DOEN?
Juist omdat de klimaatverandering zo’n immens wereldprobleem is, lijkt het alsof jij als kleine individu helemaal niks kan doen. Dat elke inspanning die jij doet om de klimaatverandering tegen te gaan, een druppel op een hete plaat zou zijn. Dat is niet zo. Jij kan wél helpen om de klimaatverandering een halt toe te roepen.
Bijvoorbeeld: als jij in je eentje goed recycleert, minder vlees eet, bewuster consumeert en zuinig omspringt met water, zal je natuurlijk niets wezenlijks veranderen. Maar als meer mensen dat doen, worden vele kleintjes een groot. Samen zetten jullie zo een beweging in gang die niet kan worden genegeerd door politici. Die dan op hun beurt wetten zullen stemmen en beslissingen nemen die wél een grote impact hebben op het klimaat. Dus jawel, jij kan als kleine individu érg veel doen tegen de klimaatverandering!
Als je nog meer wil doen voor een betere wereld en je wil engageren voor meer sociale rechtvaardigheid en internationale solidariteit, zijn er heel veel mogelijkheden. Je kan vrijwilligerswerk doen, anderen informeren en sensibiliseren over sociale thema’s, … én Caritas steunen, natuurlijk!
>> WORD VRIJWILLIGER BIJ CARITAS
>> DOE EEN GIFT
[1] United Nations Climate Change, Climate Change Is an Increasing Threat to Africa (27 octobre 2020), geraadpleegd in september 2021.
[2] Vatican, ENCYCLICAL LETTER LAUDATO SI’ OF THE HOLY FATHER FRANCIS ON CARE FOR OUR COMMON HOME (mai 2015), geraadpleegd in september 2021.
