COP27: vier pijlers om een kwetsbare bevolking te ondersteunen in de strijd tegen de klimaatopwarming

Dankzij onder meer de recente rapporten van de ‘Intergovernmental Panel on Climate Change’ (IPCC) weten we nu precies wat de huidige en potentiële omvang van de klimaatcrisis is en welke oplossingen zich aanbieden. De COP27 is een mooie kans om de rangen te sluiten nu de mensheid in haar bestaan wordt bedreigd. We kunnen dit alleen aanpakken door in overleg actie te ondernemen en steun te geven aan de mechanismen die er zijn om de meest getroffen volkeren te ondersteunen; zij dragen trouwens de minste verantwoordelijkheid voor de verstoring van het klimaat.

De encycliek Laudato Si’ bevat al een oproep om werk te maken van ‘integrale ecologie’ en op te komen voor klimaatrechtvaardigheid. In overeenstemming met deze boodschap neemt de Caritas-confederatie^[1] deze standpunten in naar aanleiding van de COP27:

De ervaring van de organisaties van Caritas gaat uit van de kennis die getroffen gemeenschappen hebben over hun gebied. Om zo teelten in de landbouw, infrastructuur en praktijken aan te passen in het licht van de klimaatopwarming. Waar mogelijk wordt het gebruik van de plaatselijk beschikbare middelen gemaximaliseerd om meer rendement te halen en de voedselzekerheid te verbeteren; tegelijkertijd wordt er bijgedragen tot de aanpassing aan de klimaatopwarming en de verzachting van de effecten. Een voorbeeld: de traditionele agrobosbouwsystemen, toegepast door heel wat gemeenschappen in het Amazonegebied, helpen nu al om de houtkap in nieuwe bosbouwzones te verminderen; deze systemen maken het mogelijk om CO2 op te slorpen en de noden van families op het vlak van voedsel en inkomsten te lenigen.

In de huidige context leidt de klimaatopwarming tot een toenemende schaarste van hulpbronnen en een grotere koolfstofvoetafdruk. Het netwerk van Caritas wil de beleidsmakers aanmoedigen om rekening te houden met de kennis van de autochtone bevolking en agro-ecologische praktijken, en niet alleen met wetenschap en technologie.

Wereldwijd is er nog altijd te weinig geld voor de aanpassing aan de impact van de klimaatopwarming. Aanpassingsprocessen op plaatselijk niveau zijn niet vaak participatief van aard en worden zelden gefinancierd door de grote klimaatfondsen. Essentieel is dat de aanpassing meer wordt beklemtoond in het kader van de nationaal vastgestelde klimaatdoelstellingen of Nationally Determined Contributions (NDC)^[2]. Deze inspanningen zouden zich moeten toespitsen op de belangrijkste economische sectoren en diensten, kustgebieden en laaggelegen gebieden, ecosystemen in oceanen en de vermindering van risico’s op rampen (RRC) op plaatsen waar de mens leeft.

Het is fundamenteel om in de landen die kwetsbaar zijn voor klimaatrisico’s te erkennen dat er sprake is van verlies en schade. Concrete voorbeelden illustreren dat er grenzen zijn aan het aanpassingsvermogen en tonen de grootste schade, veroorzaakt door de klimaatopwarming. Denk bijvoorbeeld aan de vernieling van infrastructuur door overstromingen, het verlies van mensenlevens door aanslepende droogtes, de verdwijning van eilandstaten door het wassende water. Niet-economische schade door volksverplaatsingen, zoals het verlies van cultureel erfgoed of de verslechtering van de fysieke of mentale gezondheid, moet ook aandacht krijgen in deze denkoefening.

Het ontbreekt aan structurele financiering voor verlies en schade in de internationale klimaatpolitiek. Gevolg: het is moeilijk om maatregelen te treffen ter ondersteuning van bevolkingsgroepen die worden getroffen door de klimaatopwarming – denk aan humanitaire steun of sociale bescherming. Bij gebrek aan een betrouwbaar en globaal financieringsmechanisme zullen de kwetsbaarste landen nog meer schulden aangaan. Ze zullen nog fragieler en armer worden, telkens wanneer ze te maken krijgen met klimaatrampen waarvoor ze zelf niet verantwoordelijk zijn.

Deze leemte in de klimaatpolitiek moet worden opgevuld. Caritas roept de landen op om de oprichting van een financieringsmechanisme voor verliezen en schade te ondersteunen; naast de uitwerking van het ‘mechanisme van Warschau’ en het Santiago-netwerk. Dit mechanisme zou genoeg middelen moeten krijgen om landen te helpen om zich te herstellen van klimaatrampen. Het geld moet democratisch en lokaal worden verdeeld; via subsidies, niet via leningen.

De klimaatopwarming doet ook bevolkingsgroepen verhuizen. Caritas wil dat de landen en de internationale gemeenschap effectief rekening houden met de uitdagingen verbonden met volksverplaatsingen, migraties en geplande ‘resettlements’ en dat dit stelselmatig wordt meegenomen in het beleid.

Kleinschalige boeren vangen de hardste klappen van de klimaatcrisis op. Zij ondervinden de gevolgen van een op hol geslagen klimaat en van een gebrek aan politieke steun. Voor Caritas is de landbouw een sleutelsector; maar de aanpassing van deze sector komt vaak niet aan bod in investeringsplannen en de landbouwpolitiek. In het nationaal en internationaal landbouwbeleid is er slechts voorzichtige en beperkte steun voor de agro-ecologische transitie. Er is nood aan een gecoördineerd politiek antwoord op internationaal niveau om de aanpassing in de landbouw te versterken en bij te dragen tot de uitbouw van voedselsystemen die beter bestand zijn tegen diverse klimaatschokken.

In dit verband vraagt Caritas aan de regeringen en de internationale gemeenschap om de landbouw en voeding een centrale rol toe te kennen in de internationale aanpak van het klimaatdossier. Het VN-Kaderverdrag over Klimaatverandering (UNFCCC) moet niet alleen het mandaat van het ‘Koronivia Joint Work on Agriculture’ (KJWA) vernieuwen maar ook de aanpassing in de landbouw versterken door de klemtoon te leggen op een aanpak die resulteert in duurzame voedselsystemen die inspelen op de lokale realiteit, inclusief zijn en opgewassen zijn tegen klimaatschokken in de wereld. Een voorbeeld van zo’n aanpak is de agro-ecologische transitie.

Kleine landbouwbedrijfjes zijn erg kwetsbaar op het vlak van klimaat. En toch gaat slechts 1,7% van de klimaatfinanciering naar zulke bedrijfjes!^[3] Het Groene Klimaatfonds zou de financiering voor aanpassing aan het klimaat moeten verdubbelen en zou een aanzienlijk deel hiervan moeten reserveren voor kleinschalige boeren. Deze middelen zouden rechtstreeks toegankelijk moeten zijn voor de lokale spelers. Het middenveld kan hierbij een kanaliserende functie vervullen. Deze centen zouden moeten worden ingezet voor een grotere veerkracht van voedselsystemen, de versterking van rechten en de bescherming van de biodiversiteit.